7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile getirilen düzenlemelerin 1 Ocak 2018 tarihinde yürürlüğe girmesiyle birlikte, işçi – işveren arasındaki uyuşmazlıkların çözümünde yeni dönem başlamıştır.
Daha önceki düzenleme ve uygulamalara göre şikayet ve dava açma yolu olmak üzere işçilerin iki hakkı vardı. Üçüncü hak olarak bazı durumlarda arabulucuya başvurma hakkı / imkanı da vardı, ancak bu yol pek kullanılmıyordu. Bu konu daha önce Şikayete – Mahkemeye Başvurmadan İşçi – İşveren Uyuşmazlıklarının Çözümü başlıklı yazıda ele alınmıştı. Yeni düzenleme ile bazı istisnai haller hariç işçi – işveren uyuşmazlıklarında arabulucuya başvuru zorunlu hale geldi. Yani öncelikli yol arabulucuya başvurma.
Son düzenleme ve yeni uygulamalara göre işçi – işveren uyuşmazlıklarında hangi durumlarda doğrudan şikayet yoluna başvurulabileceği, hangi durumlarda doğrudan iş mahkemesinde dava açılabileceği, hangi durumlarda önce arabulucuya başvurulması gerektiği ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
İşçinin Doğrudan Şikayette Bulunabileceği Durumlar
– Daha önceki düzenleme ve uygulamalara göre, iş sözleşmesinden kaynaklanan dolayısıyla İş Kanunu kapsamına giren işçilik alacaklarında, eğer iş sözleşmesi sona ermemiş yani işçi çalışmaya devam ediyorsa, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulunun ilgili Grup Başkanlığına şikayette bulunabiliyordu. İş Sözleşmesi sona ermiş yani işçi işten yarılmışsa bu durumda işyerinin Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğüne şikayet başvurusunda bulunulması gerekiyordu. Yeni düzenlemeye göreyse iş sözleşmesi devam eden işçiler Kanundan, iş ve toplu iş sözleşmesinden doğan bireysel alacaklarına ilişkin olarak yine İş Teftiş Kurulunun ilgili Grup Başkanlığına şikayet başvurusunda bulunabilecek. Şikayet başvurusunda bulunmak zorunlu olmayıp, bu durumdaki işçi isterse doğrudan arabulucuya da başvurabilecek. (Bkz. İş Teftiş Kurulu Grup Başkanlıkları ve Bağlı İller / Adres Telefon Bilgileri) İşten ayrılmış olan işçiler ise artık Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğüne şikayet başvurusunda bulunamayacak, iş mahkemesinde dava açamayacak, önce arabulucuya başvurması gerekecek.
– Sigortasız çalıştırılma, düşük ücret üzerinden veya eksik gün üzerinden sigortalı gösterilme, iş kazası ve meslek hastalığı gibi konularla ilgili olarak isteyen işçi işyerinin bağlı olduğu SGK Müdürlüğüne (sosyal güvenliği il müdürlüğü / sosyal güvenlik merkezi) şikayet başvurusunda bulunabilecek.
Dava Açmadan Önce Arabulucuya Başvurulması Gereken Durumlar
İlk önce arabulucuya başvurma zorunluluğu yukarıda belirtilen şikayetlerle ilgili olmayıp, bazı durumlarda İş Mahkemelerinde dava açılabilmesi için aranan şartlardan biridir. 7036 sayılı Kanunun 3 üncü maddesi uyarınca; kanuna, bireysel ya da toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminat ile işe iade talebiyle açılan davalarda arabulucuya başvurmuş olma şartı aranacağından;
– Ücret ve fazla mesai alacağı, tatil günlerinde çalışma veya kullanılmayan izinler nedeniyle doğan işçilik alacakları,
– İhbar – kıdem tazminatı, kötü niyet tazminatı gibi tazminat alacakları (Bkz. İşçinin İş Kanundaki Tazminat Hakları Nelerdir ?),
– İşe iade talepleri,
ile ilgili olarak iş mahkemesinde dava açmadan önce arabulucuya başvuruda bulunulacak. Arabuluculuk süreci anlaşmazlıkla sonuçlanırsa, anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın aslı veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneği dava dilekçesine eklenerek dava açılabilecek.
Doğrudan İş Mahkemesinde Dava Açılabilecek Durumlar
Arabulucuya başvurmadan;
– İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu,
– Sigortasız çalıştırılma, düşük ücret üzerinden veya eksik gün üzerinden sigortalı gösterilme,
konularında arabulucuya başvurmadan doğrudan İş Mahkemesinde dava açılabilecek.
İş mahkemesi kurulmamış olan yerlerde bu mahkemenin görev alanına giren dava ve işlere iş mahkemesi sıfatıyla o yerdeki asliye hukuk mahkemesi bakar.
İşçi-İşveren Uyuşmazlıklarında Dava Şartı Arabuluculuk